Kiedy warto udać się z dzieckiem do logopedy?

Kiedy warto udać się z dzieckiem do logopedy?

Powszechnie panuje przekonanie, że logopeda zajmuje się wywoływaniem głosek, a jego praca terapeutyczna skierowana jest głównie do dzieci w wieku szkolnym. Pole do działania terapeutycznego nie rozpoczyna się z chwilą nieprawidłowo realizowanej głoski, ale już od pierwszych chwil życia dziecka. Rozwój mowy jest procesem długotrwałym, na który już od samego narodzenia mają wpływ liczne czynniki. Są to m.in. warunki anatomiczne, stan słuchu, sposób karmienia, stymulacja, a także sposób oddychania i połykania oraz formy spędzania czasu i zabawy. Zadaniem logopedy jest więc wspieranie kształtującej się mowy poprzez ocenę wszystkich wymienionych czynników i prowadzenie terapii funkcji poprzedzających mowę, a także samej wymowy.

Drogi rodzicu, by odpowiedzieć na pytanie, kiedy warto udać się do logopedy, przeczytaj poniższe najczęściej występujące problemy. Jeśli przy którymś punkcie zastanawiasz się, czy u Twojego dziecka nie występuje podobna trudność – masz gotową odpowiedź ?.

Nieprawidłowe oddychanie

Oddech, obok karmienia i połykania, jest czynnością pierwotną względem mowy. W związku z tym, na prawidłowym przebiegu tej funkcji opierać się będzie w znaczniej mierze rozwój mowy Twojego dziecka. W spoczynku normatywnym sposobem oddychania jest tor nosowy (zarówno wdech, jak i wydech przez nos). Oznacza to, że dziecko w czasie zabawy, w sytuacji, gdy nic do nas nie mówi oraz w czasie snu, powinno mieć domkniętą buzię i oddychać jedynie torem nosowym. Jeśli zauważasz u swojego dziecka, że:

• przez większość dnia ma otwartą buzię i to przez nią oddycha,
• w czasie snu ma otwartą buzię lub po obudzeniu jej/jego poduszka jest mokra,

warto zgłosić się na konsultację logopedyczną, by znaleźć przyczynę, dlaczego tak się dzieje oraz skutecznie ją wyeliminować.

Trudności z karmieniem

Fundamentem prawidłowego rozwoju mowy jest też, jak już wcześniej wspomniałam, karmienie i połykanie –  a także wszystko, co jest z tym związane: sposób podawania pokarmów, dobór odpowiednich narzędzi do jedzenia i picia (już od pierwszych chwil życia), zróżnicowana i odpowiednio poszerzana dieta, a z czasem także sposób odgryzania i żucia pokarmów. Każdy ten czynnik wpływa na kształtowanie się narządów mowy. Przykładowo: odgryzanie i żucie pokarmów tylko jedną stroną jamy ustnej może powodować problemy nie tylko logopedyczne, ale i ortodontyczne – asymetryczny rozwój mięśni żucia i mięśni mimicznych (mięśni twarzy).

Po ukończeniu 4 r.ż. dziecko powinno prezentować dojrzały typ połykania, to znaczy połykać w taki sposób jak my dorośli. Praca języka w tym procesie stanowi podstawę do prawidłowej realizacji głosek.

Zgłoś się do logopedy, jeżeli u Twojego dziecka zauważasz:

• wybiórczość pokarmową,
• zastanawiasz się,  kiedy jest odpowiedni moment na poszerzenie diety lub masz wątpliwości,  jak to zrobić, 
• zastanawiasz się, jakim narzędziem karmić,

(o łyżeczce, kubku otwartym, poszerzaniu diety przeczytasz w artykule 10 wskazówek wspomagających prawidłowy rozwój mowy Twojego dziecka).

• Twoje dziecko ukończyło 4 r.ż., a jego sposób połykania różni się od Twojego, dorosłego sposobu (przykładowo: zauważasz napięcie mięśni na brodzie dziecka)

Wady wymowy

W rozwoju dziecka wyodrębniamy różnego rodzaju normy w zależności od wieku.
W przypadku artykulacji, uznaje się, że dzieci w wieku:

• niemowlęcym – powinny wydawać różne dźwięki samogłoskowe (głównie [a, e]).
  Na tym etapie życia dziecka wyróżniamy: głużenie (nieintencjonalne wydawanie dźwięków) oraz około 6 m.ż. gaworzenie (intencjonalne wydawanie dźwięków).
  W fazie gaworzenia i później, mogą pojawić się głoski, głównie: [m,b,t,d];
• roku i dwóch lat – powinny w zasadzie wymawiać wszystkie samogłoski, choć mogą jeszcze zdarzać się pomyłki w artykulacji, polegające na wymówieniu innej samogłoski niż spodziewana, przykładowo: zamiana głoski [e] na [a].
  Wśród spółgłosek zwykle prawidłowo artykułowane są [p,b,t,k,g,m,n,ń];
• trzech lat – powinny prawidłowo wymawiać spółgłoski [l,ł,ś,ź,ć,dź,f,w,h];
• czterech lat – realizują wszystkie samogłoski ustne. W repertuarze głosek powinny znaleźć się głoski [s, z, c, dz];
• pięciu lat – prawidłowo powinny wymawiać szereg: [sz, ż, cz, dż];
• sześciu lat (pod koniec tego okresu lub na początku siódmego roku życia) – powinny prawidłowo wymawiać głoskę [r].

Opisana wyżej norma jest istotna nie tylko dla nas logopedów, ale też dla rodziców dzieci. Stanowi ona przejrzysty punkt odniesienia w przypadku, gdy pojawiają się wątpliwości „czy to, jak mówi moje dziecko, jest prawidłowe”. Naturalnym będzie dla dziecka zastępowanie głosek, później pojawiających się w rozwoju mowy tymi, które występują wcześniej. Przykładowo: dla dziecka w wieku czterech lat normą będzie wymawianie słowa ‘szafa’ jako ‘safa’ lub słowa ‘rower’ jako ‘lowel’. Natomiast, wraz z osiągnieciem piątego roku życia, w słowniku dziecka powinna pojawić się głoska [sz] – oczekujemy, że słowo ‘szafa’ będzie już prawidłowo realizowane.

Sytuacją, która nigdy nie jest rozwojowa i z którą należy zgłosić się od razu do logopedy jest ta, kiedy dziecko mówi wysuwając język między zęby.

Jeśli więc zauważasz u swojego dziecka, że:

• w repertuarze wymawianych głosek nie pojawiają się jeszcze te, które są wymieniane w „normie rozwojowej”,
• w czasie artykulacji wysuwa język między zęby,
• artykulacja Twojego dziecka odsłuchowo lub wizualnie różni się od tej, którą Ty prezentujesz,
• tempo mówienia Twojego dziecka jest zbyt szybkie i osoby spoza najbliższej rodziny go nie rozumieją,

umów się na konsultację logopedyczną.

Moje dziecko mówi mniej niż rówieśnicy

Tak jak mieliśmy normy rozwojowe przy artykulacji, tak też istnieją normy co do tego, w jaki sposób dziecko powinno się komunikować oraz ile słów powinno mieć w słowniku mowy biernej (słowa, które rozumie) oraz czynnej (słowa, którymi posługuje się świadomie). O tych normach przeczytasz w artykule Rozwój mowy dziecka.

Jeśli jako rodzic zauważasz, że Twoje dziecko mówi mniej niż rówieśnicy lub zaczęło mówić później – zgłoś się na konsultację logopedyczną. Jeśli na wizycie otrzymasz informację, że rozwój przebiega prawidłowo – to świetnie! Jeśli natomiast logopeda zauważy, że Twojemu dziecku przydałaby się dodatkowa stymulacja – warto jest wdrożyć ją jak najszybciej.

Zaburzenia słuchu

Słuch i mowa są ze sobą ściśle związane. Stan słuchu dziecka w znacznym stopniu wpływa na to jak, zostanie ukształtowana jego mowa. Jakiekolwiek pojawiające się nieprawidłowości związane z narządem słuchu będą miały swoje odzwierciedlenie w artykulacji dziecka, jak i sposobie mówienia. Mogą także niekorzystnie wpływać na poszerzanie słownika dziecka oraz utrudniać naukę (przykładowo: gramatyki). Dodatkowo istotny dla rodziców jest fakt, że mogą generować trudności z zachowaniem dziecka (powodować frustrację, rozgoryczenie, a także agresję).

Wypisane w artykule trudności, z jakimi warto głosić się do logopedy nie wyczerpują tematu – są podpowiedzią dla Ciebie, rodzicu, na co zwrócić uwagę. Logopeda jako specjalista w swojej dziedzinie  może także pomóc rodzicom w:

• pozycjonowaniu maluszka w czasie karmienia,
• terapii zaburzeń połykania i terapii karmienia,
• ocenie narządów mowy, w tym wędzidełka języka (krótkie wędzidełko może generować problemy z połykaniem, artykulacją, a także może prowadzić do problemów ortodontycznych),
• dostrzeżeniu problemu i zaleceniu wizyty u innego specjalisty.

Pamiętaj, że logopeda patrzy na pacjenta całościowo, a swoją pracę często opiera na pracy w zespole składającym się ze specjalistów różnych dziedzin (stomatologa, audiologa, laryngologa, fizjoterapeuty, psychologa, terapeuty integracji sensorycznej i innych).

Drogi rodzicu, pamiętaj, że na konsultację logopedyczną nigdy nie jest za wcześnie, a terapia nie jest powodem do wstydu. Wczesne wdrożenie zaleceń logopedy (rozpoczęcie terapii czy zastosowanie odpowiedniej stymulacji) nie tylko szybciej zniweluje istniejący już problem, lecz także pozytywnie wpłynie na kształtowanie się wartości dziecka i ułatwi kontakty z rówieśnikami.

Michalina Rawska

Logopeda