Terapia integracji sensorycznej – efektywna terapia przez zabawę

W poniższym artykule przedstawiono genezę teorii integracji sensorycznej oraz objawy zaburzeń przetwarzania sensorycznego. Z artykułu dowiesz się, na co zwrócić uwagę u swojego dziecka, kiedy zgłosić je na diagnozę, a także jak wygląda terapia SI i jakich efektów można się spodziewać.

Geneza integracji sensorycznej

W latach 70. XX wieku, doktor Jean Ayres (psycholog, terapeuta zajęciowy, profesor Uniwersytetu Południowej Kalifornii) stworzyła teorię integracji sensorycznej, a także opisała proces diagnozy i terapii dla osób z zaburzoną integracją sensoryczną.
Integracja sensoryczna (SI – Sensory integration) to proces, w którym mózg otrzymuje informacje ze wszystkich zmysłów. Rozpoznaje je, segreguje, integruje i odpowiada pewną reakcją na działające bodźce. Zmysły określa się jako układy sensoryczne, które rozwijają się już w czasie prenatalnym. W teorii SI, doktor Ayres wyróżniła trzy układy o najszerszym oddziaływaniu na centralny układ nerwowy:

• układ przedsionkowy – odpowiada za napięcie mięśniowe, równowagę ciała, koordynację ruchową, przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne i słuchowo-językowe, bezpieczeństwo emocjonalne i funkcjonowanie społeczne;
• układ proprioceptywny – wpływa na planowanie, kontrolowanie i płynność ruchu, świadomość ciała i utrzymywanie prawidłowej postawy;
• układ dotykowy – informuje o temperaturze, nacisku na skórę oraz o wszystkich informacjach o powierzchni, z jaką kontaktuje się skóra.

Zaburzenia procesów SI

Zaburzenie przetwarzania sensorycznego polega na zakłóceniach w rejestrowaniu, przetwarzaniu i integracji bodźców w różnych systemach sensorycznych, a także łączenia informacji z innymi układami. Najczęściej przejawia się ono w postaci:

• nadwrażliwości sensorycznej – która polega na unikaniu bodźców; dziecko nie toleruje dotyku, źle reaguje na światło, dźwięk, zapach i inne bodźce;
• podwrażliwości sensorycznej – która polega na poszukiwaniu bodźców w celu dostarczenia sobie pobudzenia (silnego światła, mocnych zapachów, dotyku, głośnego dźwięku).

Kiedy zgłosić się na diagnozę? Jakie zachowania mogą wskazywać zakłócenia przetwarzania sensorycznego?
Należy zwrócić szczególną uwagę, jeśli Twoje dziecko:

• często się przewraca, zderza się z przedmiotami, ma problemy z równowagą;
• ma problem z takimi czynnościami jak: jazda na rowerze, sznurowanie butów, kopanie piłki;
• nie lubi dotykania głowy (czesania, mycia włosów), ciała (np. smarowania kremem), obcinania paznokci;
• unika gier i zabaw ruchowych lub przeciwnie, jest nadmiernie aktywny (biega, skacze, nie potrafi wysiedzieć w miejscu);
• ma opóźniony rozwój mowy lub wadę wymowy;
• ma trudności z czytaniem, pisaniem i liczeniem;
• nie potrafi się skupić, wierci się, przeszkadza mu wiele rzeczy w otoczeniu;
• ma problemy emocjonalne (lęk, chwiejność, niskie poczucie własnej wartości);
• ma trudności w relacjach społecznych;
• nie toleruje różnych zapachów, które dla innych są neutralne;
• odrzuca wiele produktów pokarmowych;
• hałasuje, jednocześnie nie tolerując, gdy ktoś inny robi hałas.

U niemowląt również można zaobserwować zakłócenia procesów SI. Bardzo łatwo zlekceważyć te objawy, ponieważ niemowlęta często uważa się za płaczliwe i rozdrażnione. Należy zwrócić szczególną uwagę, gdy Twoje dziecko:

• często wybudza się w nocy
• ma problemy z zaśnięciem
• jest nadmiernie płaczliwe, jest bardzo drażliwe, hałaśliwe
• nie lubi być na rękach, nie lubi przytulania
• unika kontaktu wzrokowego
• jest bardzo wrażliwe na dźwięki i światło
• ma problemy z przyjmowaniem pokarmu
• płacze podczas kąpieli, nie toleruje zabiegów higienicznych

Wymienione objawy mogą świadczyć o zakłóceniu procesów integracji sensorycznej i są podstawą do diagnozy. Terapię SI można stosować również u osób z takimi zaburzeniami jak: niepełnosprawność intelektualna, dysfunkcje wzrokowe, słuchowe, całościowe zaburzenia rozwojowe, w tym Autyzm i Zespół Aspergera, a także Mózgowe Porażenie Dziecięce czy zespoły wad wrodzonych.

W jakim wieku zgłosić dziecko na diagnozę?

Pierwsze trudności w prawidłowym współdziałaniu zmysłów możemy zaobserwować nawet u niemowląt i wówczas warto już zgłosić się na konsultację do terapeuty SI. Do ukończonego 3 roku życia diagnozujemy zaburzenia samoregulacji związane z przetwarzaniem bodźców sensorycznych. Pełną diagnozę przetwarzania sensorycznego wykonuje się u dzieci powyżej ukończonego 4 roku życia.
Drogi rodzicu, jeśli zauważasz niepokojące symptomy, zgłoś się do terapeuty SI w każdym wieku Twojego dziecka. Im wcześniej podjęte działania, tym szybciej zapobiegniemy nasileniu się trudności i wypracujemy prawidłowe funkcjonowanie Twojego dziecka.

Jak wygląda terapia SI?

Terapia sensoryczna może być prowadzona wyłącznie przez certyfikowanego terapeutę, a jej podstawą jest diagnoza. Diagnoza zazwyczaj obejmuje trzy spotkania z terapeutą, podczas których wyróżniamy: wywiad z rodzicem, obserwacje dziecka, próby kliniczne, Południowokalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej, a także szczegółowe omówienie diagnozy i przekazanie obszernego opisu. Prawidłowo wykonana diagnoza pozwala odpowiednio rozpoznać zakłócenia i dobrać działania terapeutyczne.

Terapia SI polega na regularnych spotkaniach z terapeutą. Jedne zajęcia SI w SupraMedica na Ursynowie trwają 50 minut i odbywają się 1-2 razy w tygodniu. Jest to rodzaj terapii poprzez zabawę. Terapeuta wykorzystuje takie narzędzia jak drabinki, huśtawki, liny, hamaki, materace, materiały różnej faktury i inne atrakcyjne akcesoria. Działania takie wpływają na poprawę pracy ośrodkowego układu nerwowego, zwiększenie koncentracji i koordynacji ruchowej oraz wzrokowo-ruchowej. Terapeuta nie uczy dziecka konkretnych umiejętności (takich jak czytanie czy jazda na rowerze), lecz pracuje nad usprawnianiem pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego, które stanowią podstawę do rozwoju umiejętności.

Jakie są efekty terapii SI?

Pierwsze efekty terapii można zauważyć po około 6-8 tygodniach terapii. Terapia Integracji Sensorycznej poprawia funkcjonowanie w wielu różnych obszarach i aspektach:

• koordynuje integralność i współpracę zmysłów;
• wycisza lub wzmacnia zaburzone obszary sensoryczne (w zależności od potrzeby pacjenta);
• wykształca prawidłowe wzorce ruchowe i stabilną postawę ciała;
• kontroluje poziom napięcia mięśniowego oraz równowagę;
• rozwija orientację przestrzenną i zdolność do planowania ruchu;
• utrzymuje plastyczność neuronalną, czyli zdolność mózgu do zmian i modyfikacji;
• wspomaga umiejętność czytania, pisania, liczenia;
• wspomaga koncentrację, kontrolę emocjonalną oraz samoakceptację.

Odpowiednia integracja zmysłów jest podstawą optymalnego rozwoju dziecka.

Drogi rodzicu,

badania wskazują, iż nieustannie wzrasta liczba dzieci, która wykazuje zakłócenia sensoryczne, różnego rodzaju. Coraz więcej dzieci ma opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowe tempo nabywania sprawności i koordynacji ruchowej, tiki nerwowe, problemy emocjonalne, trudności w szkole i in.
Dla prawidłowego rozwoju psychoruchowego, emocjonalnego i poznawczego, dzieci potrzebują wczesnego rozpoznania trudności i wsparcia rodzica. Dlatego tak istotne jest, aby zasięgnąć wiedzy rzetelnego terapeuty, a także zrozumieć, na czym polegają zakłócenia w procesach integracji sensorycznej oraz jak można nad nimi pracować.